Op safari in veranderland
Succesvol veranderen met de kracht van de Big Five. Hierover schreven Kim Los, Hester van Sprang en Arrien Termaat het boek 'Weerstannd werkt'. Michael Geerdink schreef een recensie over dit boek.
Organisaties worden soms getypeerd door te spreken in metaforen (Morgan). Ook kennen we veranderbenaderingen ingedeeld naar vijf kleuren (De Caluwé) en managers worden beschreven aan de hand van Griekse goden (Handy). Ook in Weerstand Werkt wordt gebruik gemaakt van metaforen – de intenties en gedragingen van de Big Five (luipaard, leeuw, buffel, neushoorn en olifant).
Diergedrag en veranderstijlen
Elk dier van de Big Five wordt beschreven aan de hand van (min of meer) stereotype gedragingen. Zo werken leeuwen nauw samen, delen kennis en stemmen hun acties op elkaar af; hun aanpak is coöperatief en strategisch, en leeuwen waarborgen aldus het overleven en het succes van de troep. Vervolgens kan gesproken worden van leeuwleiderschap en leeuwleiderschapsstijl, waarbij drijfveren en valkuilen worden benoemd. Leeuwleiders worden gedreven door een diep verantwoordelijkheidsgevoel voor het grotere geheel (drijfveer), maar kunnen dominant worden (valkuil). De vraag is tenslotte in welke context dergelijke leeuwkwaliteiten het beste tot hun recht komen. In het eerste hoofdstuk van Weerstand werkt worden de Big Five dieren op deze wijze beschreven en staat diergedrag voor gedrag van leiders bij veranderprocessen. Het eerste deel van het boek wordt afgesloten met een Leiderschapstest voor veranderleiders en met Kampvuurvragen (we zijn tenslotte op safari) waardoor je een beeld krijgt van je eigen veranderprofiel. De test is overigens ook te vinden op https://healthnovum.com/leiderschapstest-voor-veranderleiders-2/
Door de opbouw van het boek en de structuur van elk hoofdstuk, krijgt de tekst een opsommend en herhalend karakter wat het lezen van het boek niet gemakkelijk maakt. De auteurs zijn zich van dat bezwaar bewust: “Je kunt het boek van begin tot eind lezen of erdoorheen bladeren voor inspiratie.”
Weerstand is waardevol
De auteurs hebben het boek geschreven vanuit de overtuiging dat weerstand tegen veranderingen onvermijdelijk én waardevol is. Wat weerstand en weerstandsgedrag is, wordt niet diepgaand besproken: de auteurs verwijzen o.a. naar de field theory van Kurt Lewin (1948): “Weerstand is een natuurlijke reactie op onzekerheid en bepaalt hoe we omgaan met veranderingen”. Auteurs die de nadruk leggen op belangen van medewerkers (‘cui bono?’), komen niet ter sprake. Zo ook auteurs die zelfs aangeven dat weerstand helemaal niet bestaat, worden niet besproken. Het weerstandsbegrip wordt in het boek onvoldoende geproblematiseerd – om het deftig te zeggen – maar dat is ook niet de bedoeling van de auteurs. Het boek wil vooral een praktijkgids zijn voor mensen op verandersafari.
Veranderleiders moeten volgens de auteurs leren om met weerstand om te gaan en moeten hun gedrag aanpassen aan de weerstand die ze ontmoeten, een benadering die we ook kennen uit de psychotherapie: “Making friends with defenses” (Hudgins, 2022). Om zich meer flexibel te kunnen opstellen moeten veranderleiders allereerst inzicht hebben in hun eigen veranderstijl (zie hierboven), maar daarnaast moeten ze ook het weerstandgedrag van de medewerker herkennen en duiden. Door ook medewerkergedrag te typeren aan de hand van de Big Five, krijg je dus de luipaardweerstander, de leeuwweerstander, de buffelweerstander, etc. Neem nou bijvoorbeeld de luipaardweerstander: de flexibele ontwijker. Met scherpe blik doorziet deze weerstander direct de zwakke punten in de onderbouwing van de noodzaak van de verandering, en probeert uit te vinden hoe de verandering naar eigen hand kan worden gezet. En zo lopen de auteurs de 5 diermetaforen langs. Het kan zijn dat de leeuwleider in het veranderproces te maken krijgt met een luipaardweerstander – wat moet hij dan doen? Welke aanpak is dan effectief?
Alles in een handig schema
Het derde en laatste deel van het boek heet Weerstandsgids, waarbij potentiële matches en mismatches worden toegelicht. Doordenkend op de effectiviteitsgedachte ontwerpen de auteurs een 5 bij 5 matrix van leiders versus weerstanders, waarbij in de ontstane cellen sprake kan zijn van een perfecte match, een potentiële match of van een mismatch. In geval van een mismatch zou de veranderleider kunnen overwegen een andere stijl in te zetten. In ons voorbeeld van leeuwleiderschap die luipaardweerstand ontmoet: “Mismatch! Roept sabotage of ontwijkend gedrag op. Luipaard voelt zich overheerst door de leeuw, haakt af om autonomie te behouden.” Zo worden in het boek dus 25 velden van de matrix getypeerd en besproken. Vanuit de gedachte van Weerstand werkt zou je de vraag moeten stellen welk gedrag van de veranderleider weerstand ombuigt naar betrokkenheid en beweging. Bij luipaardweerstanders geen gemakkelijke opgave: voor geen enkel leiderschapsstijl kan hier een perfecte match worden genoteerd, wel een tweetal potentiële matches (die kunnen werken als aan specifieke voorwaarden wordt voldaan). De invulling van de cellen berust in hoge mate op de praktijkervaringen van de auteurs – van enig empirisch onderzoek is geen sprake. Wel kunnen toekomstig onderzoekers uit de invulling van de matrix hypothesen formuleren, om te beginnen bij de zgn. perfecte matches.
Zelfreflectie of reflectieve organisatie?
Theoretisch graaft Weerstand Werkt niet diep. De auteurs hebben dat wel in de gaten – ondanks enkele verwijzingen naar achterliggende literatuur. “Het is geen standaardmethode, maar een gedachtengoed. Een uitnodiging om op een andere manier te kijken naar weerstand en naar jezelf”. Het boek biedt de verandermanager een overzicht van handelingsperspectieven op basis van zelfinzicht en inzicht in de verandersituatie. Daarmee is het boek zeer geschikt om te reflecteren op de eigen voorkeuren en op het eigen handelen in verandersituaties (welke positie je inneemt in het veranderproces). Weerstand werkt verschaft daarmee een min of meer neutrale taal om het eigen gedrag, dat van de ander te beschouwen en te bespreken. De auteurs zijn veranderkundigen met jarenlange ervaring, maar de gepresenteerde praktijkvoorbeelden zijn beknopt en tamelijk oppervlakkig, en beantwoorden nauwelijks de vraag hoe in het specifieke geval weerstand werd getypeerd, heeft gewerkt en kon worden omgebouwd conform de door de auteurs beschreven systematiek. En die benadering was toch de kern van het boek. De website https://healthnovum.com/ geeft o.a. beschrijvingen van veranderbenaderingen en biedt ook een platform om meer diepgaand dan in het boek praktijkervaringen en het werken met Weerstand Werkt te delen.
Titel: Weerstand werkt, Reisgids voor veranderleiders
Auteurs: Hester van Sprang, Arrien Termaat en Kim Los
Uitgever: Healthnovum - Veranderkracht uitgevers, 2025
ISBN 978-90-9040254-3
Recensent
Michaël Geerdink
bestuurslid Stichting Het Nieuwe Werken Academy.
[email protected]
