Sturen op circulaire prestaties vergt een cultuurverandering. Maar hoe dan? Maarten Markus, programmamanager duurzaamheid bij Smart WorkPlace partner AM, beschrijft in zijn blog een handelingsperspectief voor iedereen.
Het circulair realiseren van gebouwen en gebieden vergt een radicaal andere samenwerking in de ruimtelijke sector. Menig stedenbouwkundig plan gaat uit van een beeldkwaliteit gebaseerd op niet-circulaire bouwmethoden en materialen. Hetzelfde geldt voor programma’s van eisen die door een hoog detailniveau beheersbaarheid en woonkwaliteit moeten borgen. Decennia aan tradities hoe we tot ruimtelijke kaders en overeenstemming komen, moeten – en voor hun gevoel ineens en radicaal – meebewegen met de transitie naar een circulaire bouw- en vastgoedsector. Deze blog brengt een handelingsperspectief om stappen te kunnen blijven maken en uit deze impasse te komen.
Er is in Nederland inmiddels een ware circulaire beweging gaande. Zowel op strategisch niveau als de politiek en vanuit bottom-up initiatieven als het bedrijfsleven. Hierdoor worden er ook behoorlijke ambities uitgesproken, zoals Nederland Circulair in 2050 door de rijksoverheid. Het gaat dan met name over een algehele COâ‚‚-reductie door alternatieve verdienmodellen en productiemethoden. Op het niveau van ruimtelijke plannen, programma’s van eisen en traditionele transactiemodellen in de vastgoedsector is de circulaire ambitie nog nauwelijks vertaald. Maar er is een tussenniveau die ruimte biedt om met elkaar toch tot circulaire resultaten te komen: circulaire prestaties.
Circulaire prestaties
Door vanuit het gemeenschappelijke ambitieniveau te redeneren en deze naar prestaties te vertalen, ontstaat ruimte om dingen anders te doen zonder ruimtelijke kwaliteit en woonkwaliteit uit het oog te verliezen. Op het gebied van milieu uit deze ambitie zich makkelijk als COâ‚‚-footprint of de Milieu Prestatie Gebouwen (MPG). Maar als je enkel op deze prestatie stuurt, bestaat het risico concessies aan andere kwaliteiten te doen. Het verder brengen van de energietransitie vergt bijvoorbeeld zonnepanelen, en die hebben een relatief hoge milieu-footprint, die de panelen wel weer grotendeels teniet doen door hernieuwbare energieopwekking. Het bouwen met biobased materialen, zoals hout, verlaagt de milieu-footprint drastisch en heeft een positief effect op de gezondheidsprestatie van woningen door de reductie van toxische stoffen. Echter, houtbouw vraagt om een heel ander bouwfysisch- en energetisch concept dan beton dat veel warmte in de constructie vasthoudt. Door circulaire prestaties te combineren met prestaties op het gebied van comfort, gezondheid, onderhoudslasten en esthetische kwaliteit ontstaat er een nieuw palet waarmee architecten kunnen ontwerpen, installateurs hun installaties op kunnen dimensioneren en bouwbedrijven kunnen bouwen.
Er is ook een valkuil. Het niveau van circulaire prestaties biedt enerzijds ruimte, maar ook onzekerheid. Dat kan ondervangen worden door een goed proces gebaseerd op vertrouwen en partnerschap in plaats van controle en transacties. Kortgezegd, in plaats van een prijs gestuurde bouwaanbesteding vanuit een programma van eisen of bestek selecteer je een partner op basis van de benodigde kwaliteiten om de gewenste prestaties waar te maken. Bouwkosten maken hier natuurlijk een deel van uit maar zijn niet zaligmakend. Door de flexibiliteit van prestatiegericht samenwerken, kunnen er nieuwe oplossingen gevonden worden om hogere prestaties te halen. En als er dilemma’s voordoen, ga je in overleg in plaats van meerwerk te factureren. Dat betekent overigens ook dat alle projectpartners in meer- of mindere mate verantwoordelijkheid dragen voor het halen van die prestaties.
Figuur 1. Circulair Ontwikkelen begint met het herdefiniëren van kwaliteiten voor gebieden en gebouwen.
Opdrachtgeversschap
Het begint in de keten bij de opdrachtgever. Als corporatie, ontwikkelaar of belegger vergt het een stap om aan controle in te leveren. Het circulaire prestatiemodel wat we bij AM hebben ontwikkeld passen we gefaseerd in projecten toe (figuur 1). We zijn vorig jaar begonnen met drie circulaire aanbestedingstrajecten en hebben circulariteit meegenomen in een aantal architectenselecties. Op die manier doen we ervaring op in anders werken en sturen. Je moet ermee aan de slag, het je als medewerker, directielid en financial eigen maken en de tijd nemen om met een projectteam prestatiegericht werken in te richten. Ook opdrachtnemers moeten hier aan wennen. Het leuke is dat als je de vraag anders stelt er tal van nieuwe bouw- en ontwerpbureaus naar voren komen. De projecten waar we daar nu ervaring mee opdoen, laten zien dat het wel lukt. Vaak is de woning wel net even anders dan van tevoren bedacht maar in alle gevallen met een veel lagere milieu-footprint en hogere gebruikskwaliteit. De circulaire economie is dus veel meer dan een economische shift. Het is een cultuurverandering die iedereen in de ruimtelijke sector raakt.
